FRANZ SCHUBERT (1797–1828) — „Kwartet smyczkowy nr 14 d-moll ‚Śmierć i dziewczyna’”, D 810 (1824)

Tytuł Śmierć i dziewczyna pochodzi od wcześniejszej pieśni Schuberta. Kwartet powstał w czasie, kiedy chory kompozytor przeczuwał zbliżający się koniec, a pisząc go, chciał dać wyraz dramatycznej walce życia ze śmiercią oraz typowemu dla epoki przekonaniu, że śmierć przynosi uwolnienie od ziemskich trosk i cierpień. Stworzył dzieło zbudowane na dramatycznych napięciach, kontrastowych rytmach, tonacjach i melodiach. Część pierwsza to sugestywny rytm i silne emocje, od smutku do radości. Druga — oniryczna i spokojna — wykorzystuje pochodzący z pieśni temat Śmierci, wykonywany pierwotnie przez partię fortepianu. Trzecia odzwierciedla demoniczny taniec, ostatnia natomiast buduje narastające napięcie. Nastrój niepokoju nie zostaje jednak rozładowany, całość zamyka dramatyczna koda odzwierciedlająca nieubłaganie i nagłość śmierci. Dzieło wpisuje się stylem w przejście między epokami — klasyczną i romantyczną. Zostało zaadaptowane przez Gustava Mahlera na orkiestrę smyczkową, stało się również inspiracją dla literatury (dramat Ariela Dorfmana z 1990 roku) i kina (film Romana Polańskiego z 1994 roku).

1. Allegro
2. Andante con moto
3. Scherzo. Allegro molto
4. Presto

FRANZ SCHUBERT (1797–1828) — Austriacki kompozytor, mistrz pieśni, dzięki któremu gatunek ten osiągnął pełnię i najwyższy punkt swojego rozwoju. Urodzony na przedmieściach Wiednia, w ubogiej rodzinie, musi łączyć własną edukację, a następnie aktywność kompozytorską z zawodem nauczyciela. Zajęcie to nigdy nie staje się dla niego źródłem satysfakcji, stanowiąc jedynie przeszkodę w pracy twórczej. Okresowo i dzięki wsparciu finansowemu przyjaciół może zawieszać działalność pedagogiczną, by skupić się na komponowaniu. Jednym z orędowników talentu Schuberta w muzycznych kręgach wiedeńskich jest wybitny śpiewak Johann Michael Vogl. Atmosfera stolicy sprzyja życiu towarzyskiemu, a wokół Schuberta, chętnie zapraszanego przez stołeczne salony, szybko tworzy się krąg złożony z artystów, literatów i intelektualistów. W lokalnych kawiarniach i prywatnych mieszkaniach odbywają się słynne wieczorki muzyczne, tzw. schubertiady, a partytury kompozytora, mimo że nieczęsto publikowane, krążą wśród przyjaciół i wielbicieli. Franz Schubert umiera w wieku 31 lat.

W ciągu krótkiego życia nie udało mu się wywalczyć uznania ze strony kapryśnej publiczności stolicy Austrii. Muzyczny Wiedeń, wiążący swoją reputację z nazwiskami Haydna, Mozarta i Beethovena, zmarginalizował twórczość kompozytora i nie docenił jego talentu. Goethe zignorował pieśni Schuberta pisane do jego poezji, także Beethoven nie poznał się na talencie kompozytora, nadrabiając to, jak twierdzą źródła, dopiero na łożu śmierci: „Zaiste, iskra boskiego geniuszu tkwi w tym Schubercie!”. Schubert, uwielbiany przez przyjaciół, nigdy nie zyskał sławy. Funkcjonował jedynie jako centrum tzw. kręgu Schubertowskiego, przyciągał swoją osobą artystów i inteligencję, wśród nich był najjaśniejszą gwiazdą. Jednak poczucie osamotnienia, które towarzyszyło mu nawet między przyjaciółmi, oraz niemożność przebicia się z dziełami do szerszego grona odbiorców powodowały, że popularność ta miała raczej gorzki smak. Dzieła Schuberta zyskały rozgłos dzięki wydaniu dopiero z końcem XIX wieku. Pełny katalog z połowy XX wieku liczy sobie prawie 1000 utworów. Obecnie Schubert należy do grona najczęściej wykonywanych kompozytorów. Mimo że los dał mu niewiele czasu, pozostawił po sobie imponującą liczbę dzieł. Są wśród nich msze, sonaty fortepianowe, kwartety smyczkowe, utwory kameralne, symfonie oraz przede wszystkim mistrzowskie cykle pieśni, które wyznaczyły kanony tego gatunku, ucieleśniły maksimum jego potencjalności oraz nadały mu kierunek rozwoju. Już w wieku 20 lat Schubert był autorem 300 pieśni, w sumie napisał ich ponad 600. Podporządkował je poetyckiej i dramatycznej narracji oraz uczynił głęboko poruszającymi, między innymi dzięki temu, że sięgał w nich po poezję Goethego, Schillera, Heinego i Müllera. Twórczość Schuberta bywa interpretowana jako uwikłana tak w nurt klasyczny, jak i romantyczny. Z jednej strony bowiem cechuje ją poetyckie ujęcie, emocjonalność, spontaniczność, różnorodność nastrojów i rewolucyjność muzycznego języka, z drugiej natomiast odniesiona pozostaje do wymagań sformalizowanych wzorów kompozycji. Trudno rozstrzygnąć jednoznacznie, czy Schubertowi, łączącemu klasyczną formę z romantyczną melodią, bliżej było do Beethovena i Mozarta, czy też do Chopina i Wagnera.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE
17.11.2018 | SOBOTA | 19:00 | KONCERT ZAMKNIĘCIA

PRZECZYTAJ ARTYKUŁ O WYKONAWCACH
ORKIESTRA KAMERALNA ENSEMBLE FRÉDÉRIC
ADAM KLOCEK — DYRYGENT, WIOLONCZELA



ŹRÓDŁA
— AllMusic — allmusic.com
— Classical Archives — classicalarchives.com
— Muzykoteka Szkolna — muzykotekaszkolna.pl
— Encyklopedia muzyczna PWM: część biograficzna, t. 1–12, pod red. E. Dziębowskiej, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979–2012
— Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
— A. Einstein, Muzyka w epoce romantyzmu, Kraków: PWM, 1983
— T. Marek, Schubert, Kraków: PWM, 1969
— B. Pociej, Schubert, „Podkowiański Magazyn Kulturalny” 2001, nr 31–32