STANISŁAW MONIUSZKO (1819–1872) — uwertura fantastyczna „Bajka” (1848)

Utwór powstał w czasie, gdy kompozytor kończył pracę nad pierwszą wersją Halki. To jedno z niewielu dzieł instrumentalnych Stanisława Moniuszki o wielkim znaczeniu dla powstania gatunku poematu symfonicznego w Polsce, świadczy także o doskonałej znajomości zasad instrumentacji kompozytora. Do dziś jest obecne w programach koncertowych. Odzwierciedla atmosferę i specyfikę fantastycznych wydarzeń — nastrojowych, dramatycznych, humorystycznych i tajemniczych — nie jest jednak dziełem programowym, odnoszącym się do konkretnej treści literackiej. Cechuje się żywą narracją, kontrastami wyrazowymi, barwną instrumentacją, melodyjnością tematów. Całość jest podporządkowana rozwojowi planu emocjonalnego i akcji dramatycznej. Muzykolog Witold Rudziński, zestawiając Bajkę z balladami Fryderyka Chopina, pisze: „Mimo braku programu literackiego odnosimy wrażenie, że lepiej rozumiemy, o co chodzi w tej muzyce, gdy jej słuchamy, niż gdy o niej mówimy”.

STANISŁAW MONIUSZKO (1819–1872) — Kompozytor, dyrygent, organista, pedagog. Autor najbardziej popularnych polskich oper XIX wieku oraz operetek, baletów i pieśni. Pochodzący z rodziny ziemiańskiej pierwsze lekcje muzyki pobiera od matki, następnie u nauczycieli w Warszawie i Mińsku. Wyjeżdża na studia do Berlina, uczy się harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury, prowadzi także zespoły chóralne. Publikuje pierwsze pieśni do słów Mickiewicza (dobrze ocenione przez krytykę), pisze utwory fortepianowe, fugi, kwartet smyczkowy. Bierze udział w koncertach i przedstawieniach operowych. Po ślubie z Aleksandrą z Müllerów (1840) przeprowadza się do Wilna, pracuje jako nauczyciel gry na fortepianie oraz dyrygent, organista i kompozytor, prowadzi orkiestrę i amatorski chór, z którym wykonuje dzieła Mozarta, Haydna, Mendelssohna i Beethovena. Jego działalność wpływa na ożywienie wileńskiego życia muzycznego. Komponuje opery, utwory religijne, muzykę teatralną. Wydaje zbiór I Śpiewnik domowy — pieśni przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców. W 1848 roku odbywa się prawykonanie Halki pod kierunkiem kompozytora (w wersji dwuaktowej). Premiera wersji poszerzonej (czteroaktowej) w Teatrze Wielkim w Warszawie zostaje przyjęta entuzjastycznie i przynosi Moniuszce sławę oraz posadę dyrektora warszawskiej opery i wykładowcy Instytutu Muzycznego — do Warszawy wraca na stałe w 1858 roku. Przez kilkanaście lat wystawia w Teatrze Wielkim swoje kolejne opery i operetki. Premiera Strasznego dworu (1865) przyjmuje znamiona patriotycznej manifestacji, spektakl zostaje szybko zdjęty z afisza przez cenzurę. Dużym sukcesem jest także wykonanie Sonetów krymskich. Przez wszystkie lata swojej artystycznej działalności często podróżuje: do Krakowa, Petersburga, Paryża, Pragi i Berlina. Umiera na atak serca, zostaje pochowany na warszawskich Powązkach, a jego pogrzeb przyciąga 80-tysięczny tłum, który formuje kondukt żałobny zmierzający ulicami Warszawy.

Podstawowym źródłem wyrazu był dla Stanisława Moniuszki ludzki głos. Za życia kompozytora jego muzyka była znana i doceniana przez Polaków, nie udało mu się jednak zdobyć szerszej, europejskiej popularności. Mimo że obecnie wykonuje się przede wszystkim jego dwa dzieła sceniczne (Halka i Straszny dwór), jest uznawany za ojca polskiej opery, a jego dzieła tego gatunku za odzwierciedlenie nurtu narodowego muzyki romantyzmu. Jest także autorem oper komicznych, kantat, dzieł religijnych, baletów, muzyki teatralnej, uwertur koncertowych, kwartetów smyczkowych, dzieł fortepianowych i organowych oraz kilkuset pieśni wydawanych w kolejnych tomach Śpiewników domowych.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE
10.11.2018 | SOBOTA | 19:00 | KONCERT OTWARCIA — KONCERT W 100-LECIE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI

PRZECZYTAJ ARTYKUŁ O WYKONAWCACH
ORKIESTRA SYMFONICZNA FILHARMONII KALISKIEJ
ADAM KLOCEK — DYRYGENT, WIOLONCZELA



ŹRÓDŁA
— AllMusic — allmusic.com
— Classical Archives — classicalarchives.com
— Instytut Adama Mickiewicza — culture.pl
— Muzykoteka Szkolna — muzykotekaszkolna.pl
— Polskie Centrum Informacji Muzycznej — polmic.pl
— Polskie Wydawnictwo Muzyczne — pwm.com.pl
— Encyklopedia muzyczna PWM: część biograficzna, t. 1–12, pod red. E. Dziębowskiej, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979–2012
— Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
— W. Rudziński, Moniuszko, Kraków: PWM, 1972